نویسنده: احمد رهدار




 

3. اقدامات آیت الله کاشانی پس از ملی شدن صنعت نفت

بر هیچ محقق تاریخ معاصر پوشیده نیست که اگر فعالیت های آیت الله کاشانی نبود، اولاً مصدق و جبهه ملی نمی توانستند، در برابر فشارهای انگلیس و مخالفان داخلی ملی شدن صنعت نفت را تحمل کنند(1)، ثانیاً بر فرض مقاومت مصدق و طرفدارانش و ملی شدن صنعت نفت، امکان تثبیت و به ثمر رساندن نهایی آن منتفی بود. برخی از فعالیت های آیت الله کاشانی برای تثبیت ملی شدن صنعت نفت، عبارت است از:

1ـ3. دعوت به همکاری با هیئت خلع ید و پرهیز از اختلاف و تفرقه

وقتی مأموران انگلیسی از طریق تحریک کارکنان و کارگران شرکت نفت، در کار هیئت خلع ید، کارشکنی می کردند و حتی کارگران را به تحصن وامی داشتند، آیت الله کاشانی پیام هایی به مضمون زیر برای کارمندان وکارگران شرکت نفت خوزستان می فرستد:
1. (200)سال، ایران و ایرانیان در زیر یوغ و مظالم اجنبی روز خوش ندیده و مخصوصا در50 سال اخیر که مسلط به نفت جنوب و امرحیاتی ما گردیده، روز به روز ظلم و جور و فقر و فلاکت و بیچارگی و فساد اخلاق و سیه روزی فزون تروعده نفوس کمتر شده.
2. انتظار دارم بیش از پیش در اتحاد و اتفاق و حفظ انتظامات وپشتیبانی از دولت جناب آقای دکتر مصدق و هیئت
محترم خلع ید که ثمرات نیکوی آن عاید عموم ملت ایران می شود، جدیت نمایند.
3. برای قطع ید شرکت نفت در امور ایران، سال ها انواع مصائب ومشقت ها تحمل شده، تا به همت ملت و مجلسین شورا و سنا، قانون ملی شدن صنعت نفت تصویب شد. اجرا و عملی شدن آن و قطع کامل ایادی غاصبانه شرکت نفت انگلیس از این ماده حیاتی، موقوف به مجاهدت ملت است و مجاهدت ملت، خودداری از هرگونه اعتصاب وموجبات اغتشاش و پیروی نکردن از دسایس و حیله آنها و سایرمفسدین است.
همچنین وقتی ایادی شرکت نفت انگلیس تلاش کردند، تا میان مردم تخم نفاق و اختلاف بکارند و از این طریق وحدت و همدلی آنها را درخصوص نهضت نفت از بین ببرند، آیت الله کاشانی اعلامیه زیر را صادرکرد:
قوای استعماری فاسد شرکت سابق نفت که از جمیع اقدامات خود برای ایجاد تشنج وانقلاب مأیوس شده، اخیرا برای انصراف افکار ملت ایران از مسئله نفت دست به حربه زنگ زده استعماری دیگری زده وسعی دارد به عنوان اختلافات مذهبی، نفاق و شقاق جدیدی برپانماید... مبارزه ما، مبارزه ملی بر ضد استعمار ـ که ریشه همه مفاسد دینی و دنیوی است ـ می باشد، درراه این مبارزه، همه ملت ایران لازم است به اتحاد و یگانگی برای رسیدن بدین هدف مقدس فداکاری نمایند. پس واجب است همه بیدار بوده و گول اظهارات فریبنده مغرضین و کارکنان اجنبی را نخورند. امر فوتی، قطع ید دشمنان ایران ازنفت و وطن عزیز است، آلت دست مغرضین نشوید و بالجمله بیدار و هشیار باشید و بدانید، هر نغمه ای که باعث اختلاف و تشتت باشد، در هرکجا و از هرکس ظاهر شود، به تحریک اجنبی و بر ضرر ملت و مملکت است(2).
علاوه بر این، وقتی سفیر امریکا طی بیانیه ای از دکتر مصدق خواست که ایران باید از مخاطرات الغای یک طرفی قرارداد پرهیز کند و توجه داشته باشد به اینکه حل اختلاف از طریق دوستانه موجب جلب سرمایه خارجی و ایجاد اعتبار برای کشور خواهد بود، آیت الله کاشانی در تاریخ (31/2/1330)از مردم خواست تا در میدان بهارستان تجمع کنند. وی در این تجمع، ضمن اظهار تنفر از دخالت امریکا در امورایران، بر قابل بازگشت نبودن عمل خلع ید از شرکت نفت انگلیس تأکید کرد، البته یک روز قبل از این، وزیر امور خارجه ایران
نیز طی نامه ای رسمی به بیانیه دولت امریکا خلع ید از شرکت نفت انگلیس را حتمی و دخالت آمریکا را در امور ایران محکوم کرد(3).

2ـ3. تهدید به صدور فتوای جهاد و پیشنهاد تأسیس ارتش واحد اسلامی در برابر تهدید نظامی انگلیس

دولت انگلستان دراولین اقدام خود در قبال ملی شدن صنعت نفت ایران، دولت دکتر مصدق را به مداخله نظامی تهدید کرد و بلافاصله چتربازان خود را به حال آماده باش درآورد و طی مدت 10 روز، 4 هزارچترباز را به مدیترانه شرقی و طی یک ماه، یک رزم ناو و دو کشتی جنگی خود را به آب های مجاور ایران (آب های عراق )فرستاد(4). علاوه بر این، در برخی مطبوعات داخلی انگلیس، سخن از اشغال ایران مطرح شد. آیت الله کاشانی در عکس العمل به این تهدید دو کار کرد:
متعاقب حضور نیروهای انگلیسی در آب های عراق، آیت الله کاشانی پیامی مفصل خطاب به مردم عراق ارسال کرد. در این پیام، وی ضمن گزارشی از روند مبارزات استقلال طلبانه ایران در راستای ملی کردن صنعت نفت خود، به سابقه مبارزه خود در کنار ملت عراق با انگلیس اشاره می کند و از عدم همکاری صحیح آنها با ملت ایران باکنایه گلایه می کند:
نیم قرن یا بیشتر، بوم شوم استعمار بر ایران سایه افکنده... از ملت بزرگوار عراق که در تاریخ جهاد و مبارزه علیه استعمار، صفحات درخشانی دارد... انتظار بیشتری داشتیم و متوقع بودیم... در چنین موقعی که ایران گریبان دیو استعمار را گرفته و حقوق سیاسی و اقتصادی خود رااز او مطالبه و اخذ می نماید... عراقیان مبارز نیز به روی این دشمن مشترک ایستاده و پیش از آنکه از ضربت ایران به خود آید، ضربت های دیگری بر او بزنند... من افتخار دارم که در جهادی که عراقی ها علیه استعمار آغاز
کردند، شریک بوده... آن روزهای درخشانی را که... برضداستثمار مبارزه می کردیم، فراموش نمی کنم. برادران عراقی!... دشمن می خواهد همیشه شما را بنده خود کرده و در شرق اسلامی آلت اجرای مقاصد پلید خود سازد... ملت ایران اکنون ساعات و دقایق را می شمارد تا آن روز مبارکی را که ملت عراق سراسر نقاط کشور خود را از وجود اجنبی و نفوذ آن پاک می کنند، ببیند.
وی در ادامه، به مبنای حقوقی ملی شدن صنعت نفت می پردازد و ملت عراق را نیز به اقدام برای ملی کردن صنعت نفتشان تحریک و تحریض می کند:
منشور ملل متحد تصریح کرده است که هر ملتی در امور داخلی خود واعمال حق حاکمیت خویش آزاد بوده و هیچ دولتی نمی تواند در امورداخلی دولت دیگری مداخله کند یا از اعمال حق حاکمیت آن جلوگیری نماید. ملت ایران به استناد این اصل و با رأی ثابت و عزم راسخ خود که هیچ گونه تغییروعقب نشینی ای در آن راه ندارد و برای استرداد حقوق خویش از بیگانگان طفیلی قیام کرده و صنعت نفت را در سراسر کشورملی ساخت... ملت عراق هم اگر عزم راسخ خود را به کار بیندازد و فریب دشمن را نخورد، خواهد توانست، نقشه های پلید مستعمرین راخنثی کرده... نفت خود را ملی کند(5).
اینکه آیت الله کاشانی طی بیانیه ای اعلام داشت در صورت تهدید نظامی ایران از سوی انگلستان فتوای جهاد صادر خواهم کرد و از هرکمکی که هر دولتی به ما بدهد، به شرطی که آن کمک به ضرر ما نباشد، استقبال می کنیم و مطمئن هستیم که کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان و... به ما کمک خواهند کرد. انتشار این خبر، نام آقای کاشانی را در صدر روزنامه های جهان غرب قرار داد(6) و انگلستان را به وحشت انداخت. به ویژه اینکه در همان
زمان، آیت الله کاشانی پیشنهاد تشکیل یک «اتحادیه بین المللی اسلامی»را به کشورهای اسلامی داده بود و از آنها دعوت کرده بود که درنخستین نشست این اتحادیه در پاییز(1330)در تهران شرکت کنند.
آیت الله کاشانی در خصوص این اتحادیه می گوید:
این سازمان که اتحادیه اسلامی جهانی است، باید میان دو بلوک شرقی و غربی قوه سوم و بیطرفی باشد. تشکیل چنین اتحادیه نیرومندی برای توازن قوا و حفظ صلح درجهان نیز مفید خواهد بود. اولین کوشش ما در این کنفرانس یا کنگره، اتحاد نظامی دول مسلمان و تشکیل ارتش واحد اسلامی خواهد بود. این ارتش، نه تنها قادر به حفظ استقلال دول اسلامی و دفاع از تمامیت ارضی بلوک مسلمان خواهد بود، بلکه وزنه سنگینی در صحنه سیاست جهان خواهد شد و بیطرف ماندن و یا الحاق آن به یکی از دو طرف درصورت وقوع جنگ، اهمیت بسیار زیادی برای حفظ موازنه قدرت و ایجاد صلح جهانی خواهد داشت. با تحکیم اتحادیه اسلامی، فرانسه مجبوراست ارتش خود را از شمال آفریقا بیرون ببرد. انگلستان تعدادی از افراد ارتش خود را در هندوستان از دست خواهد داد و امریکا از پایگاه های هوایی در افریقا محروم خواهد شد.
این پیشنهاد که با استقبال بسیاری روبرو شده بود، احتمال کمک نظامی به ایران در صورت حمله انگلیس را تقویت می کرد و به نوبه خود شرایط تحلیل را برای انگلستان دشوار می ساخت. در همان زمان، شارل فارول، نویسنده معروف فرانسوی، در خصوص فتوای جهاد آیت الله کاشانی مقاله ای به مضمون زیر به چاپ رساند:
آیت الله کاشانی، پیشوای سیاسی و مذهبی ایران، دنیای غرب را به جنگ مقدس بر سر نفت تهدید می کند. قدرت او در به راه انداختن چنین جهاد مقدسی به قدری زیاد است که که حتی ممکن است میلیون ها مسلمان شوروی را هم از پشت پرده آهنین به میدان جهاد و جدال بکشاند. چندی پیش رادیو باکو طی یک سخن پراکنی گفت که تنها یک دستور و حکم جهاد از طرف آیت الله کاشانی برای جنبش 30 میلیون مسلمان شوروی کافی است و دیگر هیچ چیز قادر به جلوگیری ازآنها نخواهد بود... آیت الله کاشانی... امروز به جرئت می توان گفت که پاپ شیعیان شده است و همان قدر که فرامین پاپ برای کاتولیک ها مطاع است، دستورات آیت الله کاشانی نیز در میلیون ها شیعه خاورمیانه تاثیر قطعی دارد(7).
انتشاراین گونه مقالات، به خوبی نشان می داد که انگلیس تا چه اندازه فتوای جهاد آیت الله کاشانی را جدی گرفته است.

پی نوشت ها :

1-در اسناد و آرشیو انگلیس آمده است که:«نفوذ کاشانی باعث شد که دکتر مصدق از راه مبارزه با انگلیسی ها منصرف نشود و دولت ایران شناسایی خود را از اسرائیل پس بگیرد و به این ترتیب، ایران وارد صف متحد دول عربی و اسلامی گردد. »(روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، سند ش30، ص 84. )
2-نک:روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، سند ش 26، ص 79؛ سند ش 32، ص 88؛ سند ش 34، ص 90؛ سند ش 35، ص 91.
3-روحانی، همان، ص 120.
4-همان، ص 128 و 129.
5-تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج1، ص 387-385.
6-چهره آیت اللّه کاشانی در آرشیو وزارت انگلیس این گونه معرفی شده است:کاشان قائد مذهبی ایران که از اخلاف پیغمبر اسلام است. پدرش از پیشوایان مذهبی بود که با انگلستان خصومت دیرینه داشت و بر سر مبارزه با سیاست دولت علیحضرت پادشاه انگلستان به قتل رسید. مرگ پدر، آیت الللّه کاشانی را دشمن آشتی ناپذیر انگلستان ساخت و فعالیت های ضد انگلیسی او نه تنها در ایران، بلکه در سوریه، عراق و لبنان توسعه یافت. در جریان جنگ با مفتی اعظم و آلمانی ها، علیه انگلستان همکاری کرد و همین همکاری او موجب توقیف وی در سال 1941 گردید. کاشانی به عراق تبعید شد ولی آن قدر در ایران نفوذ داشت که در سال 1945 از تهران به نمایندگی مجلس انتخاب گردید. آیت اللّه کاشانی در افکار و احساسات میلوین ها شیعیان ایران و پاکستان و حتی روسیه شوروی نفوذ و قدرت فوق العاده ای دارد. نفوذ کاشانی باعث شد که دکتر مصدق از مبارزه با انگلیسی ها منصرف نشود و دولت ایران شناسایی خود را از اسرائیل پس بگیرد. آیت اللّه کاشانی از زنان خود دارای 36 فرزند است، باید از نزدیک مراقب او بود. (روحانیت و نهضت صنعت نفت، سند ش30، ص 83 و 84. )
7-روحانیت و نهصت ملی شدن صنعت نفت، سند ش 30، ص 85-83.

منبع :نشریه 15 خرداد، شماره 20.